Her yıl mart ayı kapıya dayandığında, Balkanlar’da bir telaş başlar: Kırmızı ve beyaz ipler ellerde dans eder, bileklere umut bağlanır, ağaç dalları sevgiyle süslenir. Bu sıradan bir gelenek değil; bu, binlerce yıllık bir hikâyenin, baharın gelişini müjdeleyen Marteniçka’nın ta kendisi! Kimine göre şans, kimine göre sağlık, kimine göre ise sadece eski bir alışkanlık… Ama şu bir gerçek: Marteniçka, soğuk kış günlerini geride bırakıp doğanın uyanışını kutlamak isteyen herkesi bir araya getiren büyülü bir ritüel. Peki, bu kırmızı beyaz süsler nereden geliyor, nasıl bir anlam taşıyor?
Marteniçka, temelde Balkan kültürünün bir parçası olarak şekillenmiş, özellikle Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya ve Romanya gibi ülkelerde yaygın olan bir bahar geleneğidir. Kırmızı ve beyaz renklerden yapılan bu küçük süsler, genellikle bileklik, kolye ya da broş şeklinde hazırlanır. Gelenek, her yıl 1 Mart’ta başlar ve mart ayının sonuna kadar devam eder. İnsanlar bu süsleri takarak ya da sevdiklerine hediye ederek yeni başlangıçlar, sağlık ve mutluluk diler. İsmi Bulgarca’da “мартеница” (martenitsa), Yunanca’da “μάρτης” (martis) olarak bilinir; Türkçede ise halk arasında “Martçık” ya da “Küçük Mart” gibi sevimli isimlerle anılır.
Peki, Marteniçka nasıl yapılır ve neyi temsil eder? Hazırlanışı oldukça basit ama bir o kadar da anlamlıdır. Kırmızı ve beyaz ipler önce bir araya getirilir, ardından örülerek ya da düğüm atılarak istenen şekle sokulur. Kırmızı renk, gücü, sağlığı ve yaşam enerjisini; beyaz renk ise saflığı, uzun ömrü ve huzuru simgeler. Bazı bölgelerde bu süslere boncuk, çiçek ya da minik figürler eklenerek daha renkli hale getirilir. 1 Mart’ta takılan Marteniçka, genellikle mart ayı içinde ilk çiçek açan ağacı ya da leyleği görene kadar taşınır. Sonra ne mi olur? Bu küçük süs, bir dilek tutularak bir ağacın dalına asılır ya da bir taşın altına bırakılır. Böylece doğayla kurulan bu bağ, dileklerin gerçekleşmesine vesile olacağına inanılır.
Marteniçka’nın tarihine bakarsak, kökeninin çok eskilere, hatta Trakya’daki antik dönemlere kadar uzandığını görürüz. Efsanelere göre, 7. yüzyılda Bulgar hanı Asparuh, Tuna Nehri’ni geçerek yeni topraklara ulaştığında ailesine haber göndermek için bir şahin uçurur. Şahin, ayağına kırmızı ve beyaz ip bağlı bir mesaj taşır.
Bir başka hikâyede ise Marteniçka, baharın gelişini hızlandırmak için Baba Marta’ya (Mart Nine) sunulan bir hediye olarak anlatılır. Türkiye’de ise bu gelenek, özellikle Bulgaristan’dan göç eden aileler sayesinde yaygınlaşmıştır. Edirne, Kırklareli, Tekirdağ gibi bölgelerde yaşayanlar, her mart başında bu tatlı telaşı yaşar. Günümüzde Marteniçka, sadece bir gelenek olmaktan çıkıp turistik bir sembol haline de gelmiştir; hediyelik eşya dükkanlarında sıkça karşımıza çıkar.
Sonuç olarak, Marteniçka sadece bir ip yumağı değil, umudun ve dayanışmanın küçük ama güçlü bir temsilcisi. İster inancınız gereği takın, ister sadece baharı karşılamak için süsleyin, bu gelenek size doğayla ve sevdiklerinizle bağ kurmanın ne kadar basit ama değerli olduğunu hatırlatır. Bir dahaki mart başında siz de bir Marteniçka hazırlayıp bileğinize takın; kim bilir, belki de baharla birlikte dilekleriniz de çiçek açar! Bu geleneksel ritüel, geçmişten günümüze uzanan bir köprü gibi, bizi hem tarihe hem de doğaya yakınlaştırıyor.
Yayımlayan